Ở tuổi thiếu niên, nếu chỉ dừng lại ở nỗi khổ là làm sao để có một thân thể đẹp đẽ và dễ thương thì không có gì đáng lo. Vấn đề nằm ở chỗ ‘bên trong’ cái thân thể ấy, có thể nhìn thấy một ‘núi lửa’ đang hoạt động. Một cách tổng quát đó là nhu cầu về tha nhân, được biểu lộ như một nhu cầu giới tính, thúc đẩy người thiếu niên hướng về người khác phái.
Tôi hiểu về điều này rất rõ ngang qua kinh nghiệm tiếp xúc với thanh thiếu niên nam cũng như nữ. Mấy năm trước, mấy anh chàng còn đơn sơ ngổ ngáo, thế mà năm nay bỗng dưng “oách” hẳn ra, tỏ ra sành điệu, ga lăng với các bạn nữ, nhất là với cô bé nào đó. Các trẻ nữ cũng thế, tuy vẫn khoác bộ đồ học sinh cấp II, nhưng thế nào trên môi cũng cũng kín đáo tô chút son gió, rồi mắt lúng liếng, thích dựa dẫm, tỏ ra yểu điệu dễ thương với các bạn khác phái.
Bởi tuổi thiếu niên bước vào “khung trời của tình cảm” với những bước chập chững nên nhà giáo dục cần tìm hiểu về tâm lý, tình cảm của tuổi thiếu niên. Trong giai đoạn này, tuổi thiếu niên cần được lắng nghe, được đánh giá, được ca ngợi, được hiểu, được khích lệ, được đón nhận với nụ cười, với cái khoác vai, cảm nhận có ai đó âm thầm gần bên.
Điểm nổi bật của tuổi thiếu niên so với lứa tuổi trước đó, là ước muốn trao ban. Nhưng nhiều lúc ta thắc mắc tại sao có lúc tráitim người thiếu niên đập mạnh là thế, hớn hở đến thế, để rồi thoắt một cái, lại rơi vào cơn thất vọng, buồn chán, phản bội ? Dễ hiểu thôi, bởi điều này giống như lối ừng xử của một người nghèo nào đó vừa mới “phất lên” một chút. Mọi sự đối với anh ta còn lộn xộn, chưa rõ ràng nên còn choáng ngập không biết phản ứng thế nào.
Trong tuổi thiếu niên, các em sống bằng những xúc cảm, họ giống như đi trên một chiếc bập bênh. Lúc này, họ thấy mình bay bổng trên các ngọn sóng, rất hăng hái, mong muốn làm điều thiện, yêu đời, tử tế với hết mọi người, tôn trọng cha mẹ, thầy cô, cố gắng đi tìm những tình bạn thật, sẵn sàng đến với người nghèo, người bệnh, người khuyết tật … Nhưng không lâu sau đó, các em lại cảm thấy người khác chẳng có ý nghĩa gì. Chúng không còn tin vào tình bạn, chẳng tin vào tình yêu, bỏ rơi lý tưởng và sáng kiến, xa rời nhóm, hay nhập băng nhóm khác. Các em trở thành hoài nghi, rất khó chịu.
Làm thế nào để cho mình đáng yêu ?
Chính vì đặc nét tâm lý này mà đối với các cô cậu thiếu niên, việc làm cho mình đẹp, dễ thương và đáng yêu không được dừng lại chỉ ở việc chăm sóc thân xác, mà cần thiết phải vun trồng những tình cảm tốt nữa. Tuy nhiên, đây không phải là điều dễ dàng vì ngày nay người ta chú trọng làm đẹp thân xác hơn hơn là làm đẹp tâm hồn. Thêm vào đó chủ nghĩa tiêu thụ với tôn chỉ “dùng và vất đi” đã ảnh hưởng mạnh đến lối suy nghĩ và hành sử của các bạn trẻ. Hệ quả là lối nhìn về tình bạn chỉ là thứ thuốc khử mùi, sự thiện cảm đồng hoá với chiếc quần Jean được ưa thích, còn tình yêu được đồng nghĩa với tình dục.
Thứ văn hoá tầm thường này đã gây ảnh hưởng mạnh đến các thanh thiếu niên, một lứa tuổi mà tình cảm đang độ nở hoa. Những tục tĩu trong phim ảnh, bài hát, thời trang nguy hiểm như thứ lạnh lẽo băng giá đối với những bông hoa đang rực nở. Tuổi thiếu niên nếu “ tầm thường và trống rỗng” thì chẳng khác nào một cây bị nguy cơ khô héo trước khi kịp nở hoa.
Trước những dễ vỡ của tuổi thiếu niên như thế, nhà giáo dục cần lưu tâm ngay đến việc vun trồng nơi các em những tình cảm đúng đắn, tốt đẹp. Có một nguyên tắc vàng giúp hướng dẫn các thiếu niên trong chuyện này, đó là : “Hãy làm cho người khác điều mà bạn muốn họ làm cho mình”. Bạn muốn được lắng nghe, đánh giá, khích lệ ? Bạn muốn ai đó đang giận bạn, nở một nụ cười tươi với bạn ? Bạn ước ao có ai đó ở bên khi bạn cần, có một ai đó tha thứ cho bạn, đối xử tế nhị với bạn, hiểu bạn ? Tốt lắm. Các bạn trẻ cũng hãy làm cho người khác như thế, bắt đầu với chính các phụ huynh các bạn.
Phụ huynh và gia đình có vai trò gì ?
Gia đình là nơi để biết em thiếu niên đó ở trong tình trạng “đứa trẻ ngủ mê’ hay không ? Đánh thức một thiếu niên để em thay đổi thái độ sống từ một đứa trẻ đến người có trách nhiệm thật không dễ dàng, bởi từ trước đến nay nó chỉ chuyên nhận lãnh chứ có trách nhiệm gì.
Trong thực tế, gia đình là nơi các thiếu niên dễ có thái độ hỗn hào, cáu gắt, vô giáo dục, đó là do các bậc cha mẹ đã luôn châm chước.Cho nên, bổn phận quan trọng của cha mẹ là chuẩn bị cho con bằng việc vun đáp cho con cái những tình cảm tốt đẹp ngay từ khi còn nhỏ, chứ không đợi đến lúc lớn mới dạy dỗ.
Phẩm chất tình cảm
Một số hướng dẫn để nhà giáo dục giúp các thiếu niên trở nên dễ thương nhờ các tình cảm đẹp.
– Hãy yêu người khác như chính họ là, chứ không yêu người khác vì họ có ích lợi cho ta.
– Đừng bao giờ thương đại một ai đó vì tất cả các bạn khác đều có một người để thương mến. Trong trường hợp này, người được thương chỉ là bông hoa điểm xuyến cho ta đẹp mặt thôi.
– Tình cảm chỉ là chính đáng khi nó hoàn toàn vô vị lợi. Nếu bạn cố nở nụ cười tế nhị với thầy cô để được điểm cao, hay bạn giả ngoan chỉ nhằm được cha mẹ cho đi chơi … thì mọi cố gắng này không giúp vun trồng những tình cảm đẹp.
– Tình cảm không là sự thất thường, nhưng phải trung thành và trách nhiệm. Thay đổi bạn bè hằng ngày, hàng tháng thì không là thái độ của người trưởng thành, mà là thói tuỳ hứng của con nít vì bạn bè không là đồ chơi và tình cảm thì lâu bền.
– Tình cảm chính đáng cần có bầu khí cởi mở. Sẽ không tốt nếu tình cảm chỉ luôn đóng kín với hai hay ba người bạn. Tình cảm này làm xơ cứng con tim.
Những tình cảm nhàm chán
Ngày nay, ngay giữa các học sinh cấp II thôi đã xuất hiện nhiều pha tình cảm không phù hợp và đang được bình thường hoá hoặc trở thành phong trào, gây ra sự nghiêm trọng đến sự phát triển nhân cách và đặc biệt việc học của các em.
Khi thiếu niên đến tuổi dậy thì ta khó mà ngăn cản được tâm tình yêu thương nơi các em, vì căn bản nó thuộc tâm lý và bản năng. Nhưng ta có thể can thiệp đuợc. Việc tương tác giới tính có nhiều cấp độ và hết sức lôi cuốn, nên các em cần phải được chuẩn bị với sự kiên nhẫn và khôn ngoan.
Tôi dùng hình ảnh rượu để trình bầy về vấn đề này. Một người ngay từ đầu tập uống rượu 40 độ thì chắc rằng sẽ chẳng có khả năng thưởng thức những thứ rượu nhẹ cùng hương vị tinh tế của nó. Họ luôn tìm thứ rượu mạnh hơn và dễ rơi vào nhàm chán. Cho nên, nếu em thiếu niên mới khi vừa lớn đã rơi vào thứ tình cảm của người lớn thì quả là đáng lo ngại, vì em sẽ đóng mắt lại trước tất cả và chỉ nghĩ đến bản thân, đến khoái lạc… Vì thế, phụ huynh đừng bao giờ lo sợ rồi cấm cản, nhưng hãy đồng hành hướng dẫn con cái để chúng không bị rơi vào cạm bẫy này.
Nhóm bạn cũng giống như một phòng tập luyện cho sự trưởng thành tình cảm.
Giống như việc tập luyện thân thể trong phòng tập thể hình, nhóm bạn chính là môi trường tốt nhất để rèn luyện tình cảm cho các thanh thiếu niên. Trong nhóm, mọi tình cảm đều tìm thấy chỗ để nẩy mầm và tăng trưởng, chẳng hạn khả năng hướng đến người khác, hướng về chính mình, sự thông cảm, lắng nghe, tha thứ, cộng tác, quân bình, biết cho đi và nhận lãnh, lịch thiệp, tính cẩn trọng.
Nhóm bạn cũng là thửa đất tốt để vun trồng niềm vui sống. Đây là một thái độ đang bị hụt đi trong xã hội vì những tiêu cực đang tràn lan. Nhà giáo dục nên tận dụng lợi thế này.
Kết luận
Vì tình cảm là một vần đề nhạy cảm và tế nhị trong giai đoạn tuổi thiếu niên, là độ tuổi chưa trưởng thành trong mọi mặt, dễ vỡ và cần sự hướng dẫn. Nên thay vì cấm cản hay bỏ lơ, các bậc phụ huynh và các nhà giáo dục cần tìm những cơ hội và tạo mối tương quan tốt đẹp để hướng dẫn các em vượt qua chặng đường khó khăn của lứa tuổi này. Trong khi đồng hành, hãy từng bước hướng dẫn các em những cách thức để vun trồng những tình cảm cao thượng. Đồng thời, để đáp ứng cho nhu cầu cần được quan tâm của các em, nhà giáo dục hãy giúp các em gia nhập vào những nhóm thiện nguyện, nhóm có lý tưởng tốt để nhu cầu ấy không chỉ dừng ở nhận lãnh, mà được trưởng thành trong những chọn lựa trao ban và sống cho người khác.
Nhật Tâm
