Nhà Chùa dậy phải biết chế ngự dục vọng, tức ham muốn, để bớt khổ ; Nhà Chúa cũng khuyên nhủ phải biết “đóng đinh tính xác thịt vào thập giá”, tức hạn chế những ham muốn không chính đáng, để được hạnh phúc. Như thế, cả nhà Chúa, nhà Chùa đều đặt ham muốn là đối tượng phải quan tâm, chế ngự, be bờ để đời sống đạo đức không bị lũ dữ “dục vọng” cuốn trôi.
Nhưng nếu vậy, thì con người sẽ thăng tiến làm sao được, khi không còn khát vọng thành công, không còn ham muốn đạt được điều mơ ước ?
Vâng, đã là người thì ai cũng phải “muốn”, vì người không biết mình muốn gì, không có khả năng “muốn”, cũng chẳng biểu lộ ý mình muốn, và lười biếng không cố thực hiện điều mình muốn, thì qủa thực người này là người ở hành tinh khác đi lạc vào thế giới loài người chúng ta đang sống, bởi sống là muốn, và ước muốn trên hết và trước hết, chính là muốn sống. Phải muốn sống, người ta mới thấy cuộc sống có giá trị ; có muốn sống, cuộc sống mới trở nên đáng sống ; có muốn sống, cuộc sống mới được cải thiện, phát triển ; có muốn sống, cuộc sống mới mang lại niềm vui sống và hạnh phúc được sống. Bên cạnh ham muốn sống, là rất nhiều những ham muốn khác mà mục tiêu là làm cho cuộc sống mỗi ngày thêm phong phú, tốt đẹp, thoải mái, ý nghiã hơn.
Chúng ta cần phân biệt hai thứ “muốn”, hai hình thái muốn, với bản chất, ý hướng, phương tiện, cách thế, mục tiêu và ý nghiã không giống nhau :
- Tham Vọng:
Tham vọng nôm na là “ham muốn một cách tham lam”. Người ta luôn có thể muốn, và được phép muốn, nhưng muốn một cách tham lam thì muốn ấy không còn được coi là chính đáng, nhưng trở thành bất chính. Bất chính vì tham lam, khi điều mình muốn cho mình lại lấn sang sân nhà người khác, điều mình cố tìm cho mình lại đụng chạm, vi phạm quyền lợi của người khác, ý đồ mình muốn thực hiện để mưu lợi cho mình lại làm tổn thương thân thể, tinh thần, vật chất của người khác. Bất chính vì tự bản chất, tham vọng đã là ích kỷ, khi chỉ tính phần lợi cho mình, ki bo, chắt chiu, hốt sạch cho mình, mà bất chấp người khác, bất cần lợi ích chung, bất xét những thiệt hại người khác phải chịu vì tham vọng ngông cuồng, bất công của mình.
Người tham vọng, vì ham muốn những điều không hợp tình, hợp lý, do tính ích kỷ, sẽ rơi vào tình trạng biến người khác, và cộng đồng thành phương tiện phục vụ tham vọng của mình. Người khác có chịu thiệt thòi đến đâu, cộng đồng có bị phiền phức đến mức nào cũng không làm người tham vọng ngần ngại, do dự thực hiện ý đồ tham vọng cá nhân.
Và tất nhiên mục tiêu của tham vọng chỉ là “cái tôi” mà họ luôn cho là vĩ đại, duy nhất, bất khả xâm phạm, trường tồn, bền vững.
Như thế, người tham vọng cũng “ham muốn” như đòi hỏi của con người bình thường, cũng “muốn” như nhu cầu của con người đang sống, nhưng vì muốn một cách tham lam, tham lạm, khi bỏ quên quyền lợi của người chung quanh, bỏ qua giới hạn của công lý, công bằng, bỏ sót định chế của luân lý xã hội, mà ham muốn của họ đã trở thành tham vọng xấu, tham vọng bất công, tham vọng bất chính, tham vọng gây thiệt hại cho người khác.
Quan sát một người tham vọng, chúng ta dễ nhận ra ở họ tính kiêu căng, say mê danh vọng, và thái độ ma lanh, ăn người. Họ kiêu căng vì tham vọng vượt xa người ; say mê danh vọng, vì tham vọng trổi vượt hơn người ; ma lanh, thủ đọan, vì tham vọng đạp đầu, đạp cổ người để lên nhanh, lên cao ; ma giáo, ăn người vì tham vọng lên xuống đúng nơi, đúng thời để “vinh thân phì da”. Và ở người tham vọng, chúng ta chỉ thấy bão táp của ích kỷ, sóng dữ của tham lam, lửa thiêu hủy của dục vọng bất chính .
- Ước Vọng :
Nếu tham vọng làm con người thu hẹp lại sau hàng rào ích kỷ, choắt bé lại trong bộ áo ki bo, cằn cỗi, khô héo trong lửa tham lam chiếm đoạt, thì ước vọng làm con người mở ra trong công lý, lớn lên trong nhân ái, vị tha, và trưởng thành trong liêm chính, khiêm nhường.
Tại sao vậy ?
Thưa vì ước vọng là lòng muốn được công lý hướng dẫn, là ham muốn có ý hướng ngay lành, là khát vọng có lòng nhân, là ước mơ có đích tới nhân văn, là thành công của bản thân luôn mang theo hạnh phúc của mọi người.
Người có ước muốn không nuôi tham vọng chiếm hữu, thống trị, nhưng bước đi và hành động theo lẽ công bằng, khi mưu tìm thành qủa cho mình cùng lúc với cố gắng mang lại niềm vui, hạnh phúc cho người khác. Người khác không bao giờ là những viên sỏi lót đường, những nấc thang bị lợi dụng cho thành công, danh vọng cá nhân của họ, nhưng ước muốn thành công, hạnh phúc ở họ luôn hoà nhịp với ước muốn hạnh phúc, thành công nơi người khác. Đây chính là nét đẹp cao qúy của người có ước vọng, khi họ không bao giờ sử dụng người khác như phương tiện, nhưng tự thân cố gắng bằng những phương tiện chính đáng và luôn đón nhận người khác như bạn đồng hành trong mọi hoàn cảnh, để vui cùng vui, buồn cùng buồn với mọi người.
Người có ước vọng không nuôi tham vọng “lấn sân”, chiếm đóng nhà người khác, sự nghiệp của người khác, chỗ đứng của người khác, vì họ ý thức : chỉ ước vọng chân chính mới dẫn đến hy vọng đích thực, chỉ ước vọng vị tha mới đem đến hạnh phúc lâu dài, chỉ ước vọng nhân ái mới mang lại niềm vui sống. Với họ, ước vọng luôn mang một ý hướng xây dựng nhân vị, ý nghiã nhân văn, giá trị nhân bản, và mục tiêu đạo đức.
Tóm lại, ước vọng là lòng muốn chân chính, trong khi tham vọng luôn bất chính ; ước vọng không quên hạnh phúc của tha nhân, trong khi tham vọng thường phi nhân ; ước vọng sánh vai cùng người khác như bạn đồng hành, đang khi tham vọng loại trừ và sử dụng người khác như phương tiện ; ước vọng hướng đến Chân Thiện Mỹ, còn tham vọng lại tìm đến những gì xấu xa, như triệt để khai thác thủ đoạn đê hèn, và hài lòng với những sản phẩm của ham muốn bất chính.
Sự khác biệt giữa ước vọng và tham vọng trong bản chất, ý hướng, phương tiện thực hiện và mục đích tất nhiên cũng sẽ mang lại kết qủa khác nhau : người tham vọng sẽ gặt về thất vọng, vì lòng tham không đáy, vì tham lam không bao giờ biết đủ, biết dừng, hơn nữa tự thân tham vọng đã là điều xấu, nên khổ đau sẽ là hậu qủa không thể tránh, hoặc khổ đau vì không đạt được tham vọng, hoặc đau khổ, vì dù tham vọng có đạt được, tâm hồn cũng không có bình an, bởi bản chất, ý hướng, phương tiện, mục đích của hành động “tham vọng” đã bất chính, nên hậu qủa của tham vọng chắc chắn sẽ là bất ổn, bất an.
Ngược lại, ước vọng được xây trên lòng tự trọng và tôn trọng người khác, được nuôi lớn bằng tâm tình khiêm tốn biết mình có giới hạn, được phát huy từng ngày bằng cố gắng, phấn đấu, hy sinh, được hướng dẫn bởi lý tưởng công bình, bác ái, và được vun xới bằng tình yêu nhân loại của những con người cùng chia sẻ cuộc sống sẽ mang lại kết qủa tốt đẹp là niềm Hy Vọng chính đáng và đích thực : chính đáng khi ước vọng thúc đẩy con người thăng tiến chính mình và giúp người khác cùng thăng tiến ; đích thực khi ước vọng mang lại hạnh phúc cho cả bản thân và tha nhân, vì ước vọng không bao giờ có khuynh hướng biến người khác thành phương tiện cho mục tiêu ích kỷ của riêng mình.
Ước mong Năm Mới sẽ mang đến cho qúy bạn nhiều ước vọng mới, những ước vọng đẹp “làm đẹp đất nước”, những ước vọng tốt “làm tươi tốt đồng lúa quê hương”, những ước vọng cao cả làm tâm hồn dân Việt ngày càng cao thượng, cao qúy, cho một ngày mai rực sáng niềm Hy Vọng “Thanh Bình, Ấm No”.
Jorathe Nắng Tím
