Sứ điệp Ngày Thế giới Truyền thông của Đức Thánh Cha Phanxico

“Sự thật sẽ giải phóng các ông” (Ga 8:32). Tin giả và ngành báo chí vì hòa bình

* * *

“Sự thật sẽ giải phóng các ông” (Ga 8:32). Thông tin giả và ngành báo chí vì hòa bình

Anh chị em thân mến,

Truyền thông là một phần trong chương trình của Thiên Chúa cho chúng ta và là một con đường chính để trải nghiệm tình bằng hữu. Được tạo dựng giống hình ảnh của Thiên Chúa, chúng ta có thể bày tỏ và chia sẻ tất cả những gì là sự thật, sự tốt lành, và cái đẹp. Chúng ta có thể miêu tả những kinh nghiệm riêng của mình và thế giới xung quanh, và từ đó tạo ra ký ức lịch sử và sự hiểu biết về những biến cố. Nhưng khi chúng ta đầu hàng trước lòng tự cao và tính ích kỷ, chúng ta cũng có thể bóp méo phương cách chúng ta sử dụng khả năng để giao tiếp. Điều này được thấy rõ ngay từ những buổi đầu, trong các câu chuyện Kinh Thánh về Cain và Abel và Tháp Babel (x. St 4:4-16; 11:1-9). Khả năng bóp méo sự thật là hiện tượng tình trạng của chúng ta, cả cá nhân và cộng đoàn. Ngược lại, khi chúng ta trung thành với chương trình của Thiên Chúa, truyền thông trở nên một cách thể hiện hiệu quả của việc tìm kiếm sự thật và theo đuổi điều thiện của chúng ta.

Trong thế giới truyền thông và những hệ thống kỹ thuật số thay đổi rất nhanh hôm nay, chúng ta đang chứng kiến sự lan tràn những điều được gọi là “tin giả.” Điều này buộc phải suy tư, đó là lý do tại sao tôi quyết định trở lại với vấn đề sự thật trong Sứ điệp Ngày Thế giới Truyền thông năm nay, và nó cũng được lặp đi lặp lại bởi các vị tiền nhiệm của tôi, bắt đầu từ Đức Phao-lô VI, trong Sứ điệp 1972 với chủ đề: “Truyền thông xã hội phục vụ sự thật.” Bằng cách này, tôi muốn đóng góp vào cam kết chung của chúng ta trong việc ngăn chặn sự lan tràn những tin tức giả và tái khám phá lại phẩm giá của ngành báo chí và trách nhiệm cá nhân của các nhà báo khi truyền thông sự thật.

1. Cái “giả” của tin giả là gì?

Thuật ngữ “tin giả” đã là mục tiêu của những cuộc thảo luận và tranh luận lớn. Nói chung, nó nói đến sự lan tràn những thông tin sai sự thật trên mạng hoặc trên truyền thông truyền thống. Nó là việc đưa thông tin giả tạo dựa trên những mẩu tin không có thật hoặc bị xuyên tạc nhằm mục đích lừa gạt và điều khiển độc giả. Việc lan truyền tin giả nhắm phục vụ cho những mục đích cụ thể nào đó, gây ảnh hưởng trên những quyết định chính trị, và phục vụ lợi ích kinh tế.

Tính hiệu quả của thông tin giả chủ yếu tùy thuộc vào khả năng bắt chước tin thật, ra vẻ rất hợp lý. Thứ hai, tin giả nhưng lại dễ tạo lòng tin này rất “hay xoi mói,” tới mức nó hút sự chú ý của mọi người qua cách nó lôi cuốn những lối sống và những thành kiến chung của xã hội và khai thác những cảm xúc tức thời như lo lắng, hài lòng, tức giận và phẫn nộ. Khả năng lan truyền những tin giả như vậy thường lệ thuộc vào việc sử dụng khéo léo của các mạng xã hội và những chức năng của chúng. Những câu chuyện không thật có thể lây lan quá nhanh đến mức cả những sự phủ nhận chính thức cũng không ngăn chặn được thiệt hại.

Sự khó khăn trong việc lật mặt nạ và loại bỏ tin giả cũng vì có quá nhiều người tương tác trong những môi trường số đồng nhất rất khó phân biệt được những quan điểm và ý kiến. Từ đó thông tin giả phát triển mạnh trên sự thiếu vắng những nguồn thông tin tốt lành có thể đưa ra thách đố một cách hiệu quả trước những thành kiến và tạo ra sự đối thoại mang tính xây dựng; quả thật, nó có nguy cơ biến con người trở thành những kẻ tòng phạm bất đắc dĩ trong việc lan truyền những ý kiến thiên lệch và vô căn cứ. Thảm kịch của thông tin giả là nó gây tai tiếng cho người khác, trình bày họ như những kẻ thù, tới mức biến họ thành như ma quỷ và khích động sự đối kháng. Tin giả là một dấu chỉ của những thái độ bất dung và quá mẫn cảm, và chỉ dẫn tới sự lan tràn tính kiêu ngạo và lòng thù hận. Đó là kết quả cuối cùng của sự giả dối.

2. Làm sao chúng ta nhận biết tin giả?

Không ai trong chúng ta có thể cho rằng mình được miễn trách nhiệm chống lại những sự lừa dối này. Đây không phải là một công việc dễ dàng, vì thông tin giả thường dùng những lối diễn đạt cố ý lẩn tránh vấn đề và khôn khéo đánh lạc hướng và có lúc sử dụng những nghệ thuật đánh tâm lý vô cùng tinh vi. Đang có những nỗ lực rất đáng khen xây dựng các chương trình giáo dục nhằm mục tiêu giúp con người hiểu và truy cập thông tin của truyền thông, và dạy họ góp phần tích cực trong việc lật mặt nạ những sự lừa dối đó, đừng vô tình góp phần làm lan truyền thông tin giả. Ngoài ra có những sáng kiến rất đáng khen ngợi của các tổ chức và luật pháp nhằm xây dựng những quy định cho việc ngăn chặn hiện tượng này, cùng với công việc đang được các công ty công nghệ và truyền thông đưa ra những tiêu chuẩn mới để xác minh nhân dạng ẩn giấu đàng sau hàng triệu hồ sơ (profile) số.

Tuy nhiên việc ngăn chặn và nhận dạng ra cách hoạt động của thông tin giả cũng đòi hỏi tiến trình nhận thức sâu rộng và cẩn thận. Chúng ta cần phải lật mặt nạ những điều được gọi là “thủ đoạn của loài rắn” được những kẻ trá hình sử dụng để tấn công bất cứ lúc nào và bất cứ ở đâu. Đây là chiến thuật được “con rắn xảo quyệt” trong Sách Sáng thế sử dụng, ngay từ buổi bình minh của nhân loại, hắn đã dựng lên những thông tin giả đầu tiên (x. St 3:1-15), và nó bắt đầu lịch sử bi thảm về tội của con người, khởi đầu bằng việc anh em trong nhà giết lẫn nhau (x. St 4) và là khởi đầu của không biết bao nhiêu tội ác khác chống lại Thiên Chúa, anh em, xã hội và tạo vật. Chiến thuật của “Cha của sự gian dối” này (Ga 8:44) là bắt chước giống như thật, với những cách quyến rũ quỷ quyệt và nguy hiểm thâm nhập vào tâm hồn bằng những luận điệu giả tạo và lôi cuốn.

Trong câu chuyện tội nguyên tổ, kẻ cám dỗ tiếp cận người đàn bà bằng cách giả làm người bạn của bà, chỉ quan tâm đến lợi ích của bà, và bắt đầu bằng cách nói ra một điều gì đó đúng một phần: “Có thật Thiên Chúa bảo: ‘Các ngươi không được ăn hết mọi trái cây trong vườn’ không?” (St 3:1). Thật ra, Thiên Chúa không bao giờ nói với A-đam không được ăn quả từ bất kỳ cây nào, nhưng chỉ từ một cây: “trái của cây cho biết điều thiện điều ác, thì ngươi không được ăn” (St 2:17). Người đàn bà sửa lại câu nói của con rắn, nhưng lại để bà bị sa vào bẫy khiêu khích của hắn: “Trái trên cây ở giữa vườn, Thiên Chúa đã bảo: “Các ngươi không được ăn, không được động tới, kẻo phải chết” (St 3:3). Câu trả lời của bà được diễn tả bằng những cách nói tường thuật trực tiếp và phủ nhận; sau khi lắng nghe kẻ cám dỗ và để bản thân bị hút theo luận điệu của hắn, người đàn bà bị mê muội. Và bà đã chú ý tới lời cam đoan của hắn: “Chẳng chết chóc gì đâu!” (St 3:4).

“Phương pháp phân giải” của con rắn cám dỗ liền dẫn ngay sang điều có vẻ là sự thật: “Thiên Chúa biết ngày nào ông bà ăn trái cây đó, mắt ông bà sẽ mở ra, và ông bà sẽ nên như những vị thần biết điều thiện điều ác” (St 3:5). Mệnh lệnh của Thiên Chúa là cha muốn đem lại điều tốt lành cho họ đã bị nghi ngờ trước sự cám dỗ hấp dẫn của kẻ thù: “Người đàn bà thấy trái cây đó ăn thì ngon, trông thì đẹp mắt, và đáng quý” (St 3:6). Chương Kinh Thánh này đem ra ánh sáng một điểm quan trọng cho suy tư của chúng ta: chẳng có thông tin giả nào vô hại; ngược lại, tin vào những điều giả dối đó có thể dẫn đến những hậu quả đáng sợ. Thậm chí chỉ một chút xíu bóp méo sự thật cũng có những hậu quả đáng sợ.

Điều nguy hiểm đó là tính hám danh của chúng ta. Thông tin giả thường lây lan, lan truyền rất nhanh đến mức khó bị chặn lại, không phải vì ý thức chia sẻ trên mạng xã hội, nhưng vì nó đánh vào tính hám danh vô độ rất dễ nổi lên trong con người. Những mục tiêu kinh tế và thao túng nuôi dưỡng cho thông tin giả xuất phát từ sự thèm khát quyền lực, khao khát sở hữu và vui thích, cuối cùng nó biến chúng ta thành những nạn nhân của một điều gì đó còn kinh khủng hơn: sức mạnh lừa dối của cái ác chuyển từ một sự dối trá này sang sự dối trá khác để cướp mất sự tự do nội tâm của chúng ta. Đó là lý do tại sao giáo dục sự thật là phải dạy cho con người biết nhận thức, đánh giá và thấu hiểu những khát khao và khuynh hướng sâu thẳm của chúng ta, bằng không chúng ta đánh mất cái nhìn hướng thiện và đầu hàng trước mọi cám dỗ.

3. “Sự thật sẽ giải phóng các ông” (Ga 8:32)

Liên tục bị lây nhiễm bởi ngôn ngữ lừa gạt dẫn đến kết cục làm đen tối đời sống nội tâm. Phân tích của Dostoevsky làm sáng tỏ vấn đề này: “Những người tự lừa dối mình và lắng nghe sự dối trá của họ sẽ đi đến một kết quả là họ không thể phân biệt được sự thật trong chính con người họ, hoặc xung quanh họ, và vì thế đánh mất mọi sự tôn trọng bản thân và người khác. Và vì không có lòng tôn trọng, nên họ không yêu thương, và vì không có sự yêu thương họ mở đường đi vào những đam mê và thú vui thô thiển, và chìm đắm trong trụy lạc, tất cả đều từ sự dối trá liên tục đối với người khác và với chính họ.” (Anh em Karamazov, II, 2).

Vậy làm sao chúng ta có thể bảo vệ mình? Một thuốc giải triệt để con virus dối trá này là sự thanh tẩy bởi sự thật. Trong Ki-tô giáo, sự thật không chỉ là một thực tại thuộc khái niệm liên quan đến cách chúng ta xét đoán mọi việc, xác định nó là đúng hoặc sai. Sự thật không chỉ là việc đưa ra ánh sáng những điều bị che giấu, “làm rõ thực tại,” như ý nghĩa của cụm từ Hy lạp cổ aletheia (gốc từ a-lethès, “không giấu giếm”) có thể dẫn chúng ta đến niềm tin. Sự thật bao gồm toàn bộ đời sống. Trong Kinh Thánh, nó mang nghĩa là sự hỗ trợ, sự chắc chắn, và tin tưởng, như được hàm ý trong gốc từ ‘aman, nguồn gốc của câu đáp trong phụng vụ của chúng ta Amen. Sự thật là một chỗ để anh chị em có thể tựa vào, để không bị ngã. Trong ý nghĩa tương quan này, chỉ một Đấng duy nhất thật sự đáng tin cậy – Đấng chúng ta đặt niềm tin vào – là Thiên Chúa hằng sống. Vì vậy, Chúa Giê-su nói: “Thầy là sự thật” (Ga 14:6). Chúng ta khám phá và tái khám phá sự thật khi chúng ta trải nghiệm nó trong lòng chúng ta trong sự trung thành và tin tưởng nơi Đấng yêu thương chúng ta. Chỉ điều này mới giải phóng cho chúng ta: “Sự thật sẽ giải phóng các ông” (Ga 8:32).

Tự do thoát khỏi sự giả dối và tìm kiếm mối quan hệ: hai yếu tố này không thể thiếu trong lời nói và hành động của chúng ta phải luôn luôn đúng, phải xác thực, và phải chính xác. Để nhận thức được sự thật, chúng ta cần phải phân biệt được mọi việc hướng đến việc khuyến khích sự cảm thông và thúc đẩy điều thiện nơi bất kỳ việc gì chứ không phải hướng đến việc cách ly, chia rẽ, và chống đối. Vì vậy, sẽ không thể tìm được sự thật khi nó bị áp đặt từ bên ngoài như là một điều gì đó không liên quan đến con người, nhưng chỉ khi nó tuôn chảy từ những mối quan hệ tự do giữa con người, từ việc lắng nghe nhau. Chúng ta không thể ngừng tìm kiếm sự thật, vì sự giả dối luôn có thể luồn lách vào, ngay cả khi chúng ta kể ra những điều thật. Một tranh luận đúng có thể dựa trên những sự kiện không thể phủ nhận, nhưng nếu nó được dùng để làm tổn thương người khác và để làm mất thể diện người đó trước con mắt của người khác, cho dù nó đúng bao nhiêu đi nữa, nó vẫn không phải sự thật. Chúng ta nhận biết sự thật của lời nói từ kết quả của chúng: chúng xúi bẩy những tranh cãi, kích động sự chia rẽ, xúi giục đầu hàng; hay ngược lại, chúng thúc đẩy những những suy tư đầy hiểu biết và kỹ càng dẫn đến sự đối thoại xây dựng và kết quả đầy hoa trái.

4. Hòa bình từ thông tin sự thật

Thuốc giải tốt nhất cho những bản tin giả không phải là những chiến dịch, nhưng là con người: con người nếu không tham lam nhưng biết lắng nghe, con người nỗ lực gắn kết vào cuộc đối thoại chân thành để sự thật được trổi lên; con người được cuốn hút bởi sự thiện và chịu trách nhiệm về cách họ sử dụng ngôn ngữ. Nếu trách nhiệm là câu trả lời cho sự lan tràn những bản tin giả, thì trách nhiệm nặng nề đó đặt trên vai những người làm công việc cung cấp thông tin, cụ thể đó là các nhà báo, những người bảo vệ thông tin. Trong thế giới ngày nay, công việc của họ, trong tất cả ý nghĩa, không chỉ là một nghề; nó là một sứ mạng. Giữa việc thỏa mãn cho sự điên cuồng và dòng chảy hối hả của những bản tin sốt dẻo, họ phải nhớ rằng trọng tâm của thông tin không phải là tốc độ được tường thuật hay sức ảnh hưởng đối với độc giả, nhưng là con người. Thông tin cho người khác có nghĩa là định hình cho họ; nó có nghĩa là đụng chạm đến đời sống của con người. Đó là lý do tại sao tính chính xác của các nguồn tin và việc bảo vệ truyền thông là những phương tiện thực sự để thúc đẩy sự thiện, tạo dựng niềm tin, và mở ra con đường hiệp nhất và hòa bình.

Vì vậy, tôi muốn mời gọi mọi người thúc đẩy một ngành báo chí vì hòa bình. Nói như vậy, tôi không có ý đưa ra hình thức báo chí ngọt ngào từ chối chân nhận sự hiện hữu của những vấn đề nghiêm trọng hoặc những bản tin nhạy cảm. Ngược lại, tôi muốn nói đến một ngành báo chí sự thật và chống lại những thông tin giả tạo, những khẩu hiệu khoa trương, và những tiêu đề giật gân. Một ngành báo chí được con người xây dựng cho con người, một ngành báo chí phục vụ tất cả mọi người, đặc biệt những người không có tiếng nói – và họ là nhóm đa số trong thế giới ngày nay. Một ngành báo chí bớt tập trung vào những bản tin nóng hơn là tìm ra những nguyên nhân ẩn sau những xung đột, để có thể thúc đẩy sự hiểu biết sâu hơn và góp phần vào việc giải quyết những vấn đề đó bằng cách lồng ghép vào những tiến trình đạo đức. Một ngành báo chí cam kết đưa ra những khả năng thay đổi cho sự leo thang của các phe đối địch đang ồn ào đối đầu nhau và những bạo lực bằng lời nói.

Để kết, lấy cảm hứng từ lời cầu nguyện của Thánh Phanxico, chúng ta hướng đến Đấng là Sự thật:

Lạy Chúa, xin biến chúng con thành khí cụ hòa bình của Chúa.

Xin giúp chúng con nhận ra được âm mưu độc ác của truyền thông không xây dựng sự hiệp nhất.

Xin giúp chúng con gỡ bỏ nọc độc khỏi những phán đoán của chúng con.

Xin giúp chúng con biết nói về người khác như là anh em và chị em.

Người trung tín và khả tín; xin cho lời của chúng con trở thành hạt giống của sự thiện cho thế giới:

để chúng con biết lắng nghe ở nơi đâu có tiếng kêu;

để chúng con biết khơi gợi lên sự hòa hợp ở nơi đâu có sự bấn loạn;

để chúng con biết mang đến sự rõ ràng cho nơi đâu có sự mơ hồ;

để chúng con biết đưa ra tình đoàn kết ở nơi đâu có sự loại trừ;

để chúng con mang đến sự điềm tĩnh ở nơi đâu có những biến động;

để chúng con đưa ra những câu hỏi thật sự ở nơi đâu có những hời hợt;

để chúng con biết đánh thức lòng tin ở nơi đâu có thành kiến;

để chúng con mang đến sự tôn trọng ở nơi đâu có lòng thù hận;

để chúng con đem đến sự thật ở nơi đâu có những giả dối.

Amen.

Từ Vatican, 24 tháng Một 2018, Lễ Thánh Phanxico de Sales.

PHANXICO

[Văn bản chính: tiếng Ý]

© Copyright – Libreria Editrice Vaticana

[Nguồn: zenit]

[Chuyển Việt ngữ: TRI KHOAN 24/1/2018]