Những tật xấu và các nhân đức. Bài 15: Lòng dũng cảm

Bài giáo lý hôm nay nói về nhân đức cột trụ thứ ba, đó là lòng dũng cảm. Chúng ta hãy bắt đầu từ diễn tả của Sách Giáo lý Hội thánh Công giáo: “Can đảm là nhân đức luân lý giúp chúng ta kiên trì và quyết tâm theo đuổi điều thiện giữa những khó khăn trong đời. Nó củng cố sự quyết tâm chống lại các cám dỗ và vượt qua các chướng ngại trong đời sống luân lý. Đức can đảm giúp chúng ta có khả năng chiến thắng sự sợ hãi, thậm chí cả sự chết, đương đầu với sự thử thách và các cuộc bách hại” (số 1808). Đây là những gì Giáo lý của Hội thánh Công giáo nói về nhân đức dũng cảm.

Vì vậy đây là nhân đức hiếu chiến nhất trong số các nhân đức. Nếu nhân đức cột trụ đầu tiên, cụ thể là khôn ngoan, gắn liền với lý trí con người; trong khi công bình tìm thấy nơi cư ngụ của nó trong ý chí thì nhân đức thứ ba dũng cảm này thường được các tác giả kinh viện liên kết với điều mà người xưa gọi là “thèm muốn nộ tính”. Tư tưởng cổ xưa không hình dung được một con người mà không có những đam mê: nếu không người đó chỉ là hòn đá. Và người ta nói rằng đam mê không nhất thiết là cặn bã của tội lỗi. Tuy nhiên họ cần được giáo dục, được hướng dẫn, được thanh tẩy bằng nước của Bí tích Rửa tội, hoặc đúng hơn là bằng lửa của Thánh Thần. Một Kitô hữu không có lòng can đảm, không dồn sức lực vào điều tốt, không gây phiền muộn cho ai là một Kitô hữu vô dụng. Chúng ta hãy suy nghĩ về điều này! Chúa Giêsu không phải là một Thiên Chúa khổ hạnh, không biết đến cảm xúc của con người. Ngược lại, khi đối mặt với cái chết của người bạn là Lazarô Chúa đã bật khóc; và tinh thần say mê của Ngài được thể hiện rõ qua một số diễn đạt chẳng hạn như khi Ngài nói: “Thầy đã đến ném lửa vào mặt đất, và Thầy những ước mong phải chi lửa ấy đã bùng lên” (Lc 12,49); và khi đối mặt với việc buôn bán trong đền thờ, Ngài đã phản ứng một cách mạnh mẽ (xem Mt 21,12-13). Chúa Giêsu có niềm say mê.

Nhưng bây giờ chúng ta hãy tìm kiếm một mô tả hiện sinh về nhân đức rất quan trọng này, nó giúp chúng ta sinh hoa trái trong cuộc sống. Người xưa – cả các triết gia Hy Lạp lẫn các nhà thần học Kitô giáo – đã nhận ra một xu hướng kép trong nhân đức dũng cảm, một thụ động và một chủ động.

Trước hết là hướng vào bên trong chúng ta. Có những kẻ thù nội tại mà chúng ta cần phải đánh bại, chúng mang tên lo lắng, thống khổ, sợ hãi, lỗi lỗi: tất cả các thế lực khuấy động trong chúng ta và một vài trong số đó khiến chúng ta tê liệt. Biết bao chiến binh chịu thua trước khi họ bắt đầu thử thánh. Bởi vì họ không nhận ra những nội thù này. Sự dũng cảm trước hết là một chiến thắng chống lại chính mình. Phần lớn những nỗi sợ hãi nảy sinh trong chúng ta đều là hư ảo, không có gì là hiện thực. Tốt hơn hết hãy cầu xin Chúa Thánh Thần và đối diện với mọi sự với lòng dũng mạnh: giải quyết từng vấn đề, tùy theo khả năng của mình, nhưng không phải một mình. Thiên Chúa sẽ ở cùng chúng ta nếu chúng ta phó thác cho Ngài và chân thành tìm kiếm điều thiện. Trong mọi hoàn cảnh chúng ta có thể cậy trông vào sự quan phòng của Thiên Chúa, Ngài như khiên che, thuẫn đỡ cho chúng ta.

Tiếp theo là động tác thứ hai của nhân đức dũng mạnh, lần này mang tính tích cực hơn. Ngoài những thử thách bên trong còn có những kẻ thù bên ngoài, đó là những thử thách của cuộc sống, nào là những bức bách, khó khăn mà chúng ta không ngờ tới và chúng làm cho chúng ta kinh ngạc. Thật vậy, chúng ta có thể cố gắng dự đoán điều gì sẽ xảy ra cho mình, nhưng thực tế phần lớn chúng được hình thành từ những sự kiện không thể lường trước được và ở vùng biển này, con thuyền của chúng ta đôi khi bị sóng đánh chìm. Lúc đó lòng dũng cảm khiến chúng ta trở thành những thủy thủ có khả năng chịu đựng, không sợ hãi hay nản lòng.

Dũng cảm là một nhân đức căn bản vì nó nghiêm túc đối phó với sự dữ trên thế giới. Một số người giả vờ như nó không tồn tại, rằng mọi thứ đều ổn, rằng ý chí con người đôi khi không mù quáng, rằng trong lịch sử những thế lực đen tối mang đến cái chết không hề giãy giụa. Nhưng chỉ cần lướt qua một cuốn sách về lịch sử, và thậm chí là cả báo chí, để khám phá ra những hành động tàn độc mà chúng ta một phần là nạn nhân và một phần là nhân vật chính: chiến tranh, bạo lực, nô lệ, áp bức người nghèo, những vết thương chưa lành và đang rỉ máu. Nhân đức dũng cảm khiến chúng ta phản ứng và hét lên một tiếng “không”, một tiếng “không” khô khốc với tất cả những điều này. Ở thế giới phương Tây thoải mái của chúng ta, nơi mà mọi thứ có chút mờ nhạt, đã biến con đường dẫn đến sự hoàn thiện thành một sự phát triển hữu cơ đơn giản, không cần phải đấu tranh vì mọi thứ dường như giống nhau, đôi khi chúng ta cảm thấy một nỗi luyến tiếc nghiêm túc về các nhà tiên tri. Nhưng những người không đàng hoàng, biết nhìn xa trông rộng thì rất hiếm. Cần có một ai đó có thể kéo chúng ta khỏi nơi êm đềm mà chúng ta đã an cư và giúp chúng ta kiên quyết lặp lại lời “không” với sự dữ và với mọi thứ dẫn đến sự thờ ơ. Nói “Không” với cái ác và “không” với sự thờ ơ; Nói “có” để bước đi, đến con đường thúc đẩy chúng ta tiến bộ, và vì điều này chúng ta cần phải chiến đấu.

Và do đó, chúng ta hãy tái khám phá lòng dũng cảm của Chúa Giêsu trong Tin Mừng, và chúng ta hãy học điều đó từ chứng từ của các vị thánh.

G. Võ Tá Hoàng