Huston Smith, nhà bình luận nổi tiếng về các tôn giáo trên thế giới, đã công nhận rằng bạn không nên phán xét một tôn giáo bằng những thể hiện xấu nhất của nó, nhưng bằng những thể hiện tốt nhất của nó, chính là những thánh nhân. Và điều này cũng đúng khi đánh giá về giá trị của đời sống độc thân thánh hiến. Cũng như khi đánh giá về cơ chế hôn nhân, chúng ta phải đánh giá đời sống độc thân thánh hiến bằng những con người tốt đẹp nhất, chứ không phải ngược lại.
Tôi viết bài biện giải này vì hôm nay đời sống độc thân thánh hiến đang bị chỉ trích trong hầu hết mọi giới. Người ta không còn hiểu nổi đời sống độc thân, cũng không xem đó là một lối sống thực tế, vì nền văn hóa này từ chối chấp nhận bất kỳ giới hạn nào về tình dục và do đó chúng ta xem mọi người sống độc thân dù với bất kỳ nguyên do nào cũng đều là lãnh đạm, khờ dại, hay bất hạnh. Nền văn hóa của chúng ta dựng lên một âm mưu rõ ràng chống lại lối sống độc thân.
Quan trọng hơn nữa, là đời sống độc thân lại bị đánh giá trong tình hình tai tiếng lạm dụng tình dục của giáo sĩ. Trong xã hội và giáo hội, người ta ngày càng ghi khắc một quan niệm rằng xâm hại tình dục và ấu dâm đặc biệt thịnh hành trong giới linh mục và tu sĩ hơn là trong cộng đồng nói chung, và thậm chí còn nghĩ rằng có một thứ gì đó trong đời sống độc thân thánh hiến khiến cho các linh mục và tu sĩ thêm xu hướng phạm tội tình dục và có một đời sống cảm xúc không lành mạnh. Có thật thế không? Những người độc thân có xu hướng phạm tội tình dục hơn những người không độc thân? Những người độc thân có khả năng bớt lành mạnh và hạnh phúc hơn những người lập gia đình hay những người có quan hệ tình dục ngoài hôn nhân?
Phải xác định rõ điều này bằng cách nhìn vào những mục đích thâm sâu nhất của tình dục, và từ đó xác định xu hướng thực sự của người sống đời hôn nhân và người độc thân. Mục đích tối hậu của tình dục là gì? Sinh lực mạnh mẽ này có ý nghĩa nào nơi chúng ta? Nhìn chung, câu trả lời rất rõ ràng: Tình dục là để đưa ta ra khỏi bản thân, ra khỏi sự cô độc, sự ích kỷ, để bước vào sự vị tha, vào gia đình, cộng đồng, để quảng đại, để có tấm lòng dịu dàng, để vui mừng, để hạnh phúc, và tận cùng là (có lẽ không phải lúc nào cũng được trong đời này) để ngất ngây.
Nhìn từ lăng kính tiêu chuẩn này, thì đời sống hôn nhân và độc thân hiến thánh có gì khác nhau? Hầu như là tương tự nhau. Một số người kết hôn, trở nên quảng đại và sinh sôi một cách lành mạnh, chung thủy với vợ chồng mình, và ngày càng biết tha thứ, hạnh phúc, và tráng kiện. Có những người khác lại không như thế. Họ kết hôn (hoặc quan hệ tình dục ngoài hôn nhân) nhưng không trở nên quảng đại và sinh sôi, không chung thủy, và ngày càng cay đắng, ủ rũ và bất hạnh.
Với những người độc thân thánh hiến cũng vậy. Một số người không kết hôn, trở nên quảng đại và sinh sôi một cách lành mạnh, trung thành với lời khấn của mình, và ngày càng biết tha thứ, hạnh phúc, và tráng kiện. Với một số người khác, hầu như mọi thứ trong đời họ lại đi ngược với sự minh bạch và sinh hoa trái đáng ra phải có trong đời sống độc thân, và thế là họ không tiến thêm trên con đường bỏ mình, quảng đại, dịu dàng hay hạnh phúc. Thay vào đó, như một số người sống cuộc sống tình dục cùng thời, họ cũng ngày càng cay đắng, ủ rũ và bất hạnh. Đôi khi, đây là hậu quả của việc họ phá vỡ lời khấn và đôi khi đấy là hậu quả của một bản năng tình dục bị đè nén một cách không lành mạnh. Trong cả hai trường hợp, lời khấn của họ không sinh hoa trái và thường dẫn đến những hành động bù đắp không lành mạnh.
Phải thừa nhận rằng, đời sống độc thân là chấp nhận thêm nguy cơ, bởi vì hôn nhân và tình dục là con đường bình thường mà Chúa định cho ta. Như Merton từng nói, trong đời sống độc thân, chúng ta sống trong một sự cô độc mà chính Thiên Chúa đã lên án. Con người ở một mình thì không tốt! Tình dục và hôn nhân là chuyện bình thường, và độc thân xa rời con đường ấy. Nhưng thế không có nghĩa độc thân không thể sinh nhiều hoa trái, đem lại ý nghĩa, lành mạnh, khiến cho người ta nên viên mãn và hạnh phúc. Một số người sinh sôi và viên mãn nhất mà tôi biết, là những người độc thân thánh hiến, ngày tháng trôi qua họ càng thêm dịu dàng và bình an. Đáng buồn thay, đối với một số người độc thân khác thì ngược lại. Dĩ nhiên, chuyện này, cả mặt tốt lẫn mặt xấu, cũng đúng với những người sống đời hôn nhân mà tôi biết.
Nhìn quả thì biết cây. Chúa Giêsu đã cho chúng ta tiêu chuẩn đánh giá đó. Nhưng khi đánh giá đời sống độc thân và đời sống hôn nhân (cũng như khi đánh giá các tôn giáo) chúng ta nên nhớ lấy lời khuyên của Huston Smith là chúng ta nên đánh giá bằng những thể hiện tốt nhất, bằng những thánh nhân, chứ không phải bằng những thể hiện thiếu lành mạnh nhất. Nhìn vào đời sống độc thân và đời sống hôn nhân, chúng ta thấy có cả người lành mạnh và không lành mạnh, và như thế đâu có vẻ có bên nào lấn át hẳn bên kia về sự thánh thiện hay suy đồi. Và do đó, không ngạc nhiên, khi xét cho cùng cả hai lựa chọn đều đòi hỏi cùng một điều, đó là sẵn sàng hy lễ và hao tâm tổn lực vì tình yêu và trung tín.
Một số người sống đời độc thân đã không trung tín, một số nữa còn là kẻ ấu dâm, nhưng một số khác lại trở thành Mẹ Teresa. Và cũng nên thấy rằng Chúa Giêsu cũng sống độc thân. Những người sống đời hôn nhân, có người không chung thủy, có người bạo hành, có người còn giết vợ chồng mình, nhưng cũng có người là hiện thân thánh thiện rõ ràng của tình yêu vô điều kiện của Thiên Chúa dành cho thế gian cũng như cho mối dây không thể phá vỡ của Chúa Kitô với Giáo hội của Ngài.
Tính dục là một thực tế có thể sống theo nhiều phương thức khác nhau, và cả đời sống hôn nhân hay độc thân đều là những lựa chọn thánh thiện nhưng, đáng buồn là, chúng có thể có biến chứng sai lầm.
Ronald Rolheiser,
J.B. Thái Hòa dịch
