Thánh Matthêu là người Do Thái, làm việc cho quân đội La Mã với nhiệm vụ thu thuế từ những người Do Thái. Dù người Do Thái không cho phép lấy thuế quá nặng, nhưng mối quan tâm của họ là hầu bao riêng. Họ không để ý những nông dân thu thuế đã lấy gì cho họ. Do đó dân thu thuế bị người Do Thái ghét như những kẻ phản bội. Những người Pharisêu (Biệt phái) bị coi là phường tội lỗi, thế nên họ thấy “sốc” khi Chúa Giêsu gọi một người như thế làm môn đệ.
Chính nhân viên thuế vụ Matthêu đã mời Chúa Giêsu đến dự tiệc tại nhà mình. Phúc âm cho chúng ta thấy rằng nhiều người thu thuế cũng đến dự tiệc. Người Pharisêu cũng cảm thấy “sốc” nên mới nói: “Sao Thầy các anh lại ăn uống với bọn thu thuế, và quân tội lỗi như vậy?”. Chúa Giêsu trả lời: “Người khoẻ mạnh không cần thầy thuốc, người đau ốm mới cần. Hãy về học cho biết ý nghĩa của câu này: Ta muốn lòng nhân chứ đâu cần lễ tế. Vì tôi không đến để kêu gọi người công chính, mà để kêu gọi người tội lỗi” (Mt 9:12-13). Chúa Giêsu không có ý coi thường nghi lễ và việc thờ phượng mà Ngài muốn nhấn mạnh việc yêu thương người khác là điều quan trọng hơn.
Tên Matthêu (tiếng Do Thái: מַתִּתְיָהוּ – Mattityahu, hoặc: מתי – Mattay, nghĩa là “tặng phẩm của Chúa”; tiếng Hy Lạp: Ματθαῖος – Matthaios) là một trong 4 tác giả Phúc Âm, quen gọi là Thánh sử. Thánh Matthêu còn có tên là Lêvi, theo tiếng Do Thái nghĩa là “giữ lấy”.
Trong số những người theo và làm Tông đồ của Chúa Giêsu, Thánh Matthêu được nói đến trong Mt 9:9 và Mt 10:3 là người thu thuế ở Capernaum, người được gọi vào Nhóm Mười Hai của Chúa Giêsu, nhưng không ghi rõ lai lịch, (Mc 3:18, Lc 6:15 và Cv 1:13). Tông đồ Matthêu còn được gọi là Lêvi, con trai của ông Alpheus (x. Mc 2:14 và Lc 5:27). Theo Tân ước, ngài là một trong các nhân chứng về sự phục sinh và thăng thiên của Chúa Giêsu.
Thánh Matthêu là người Galilê, thế kỷ I. Ngài được coi là sinh ở Galilê, vùng không thuộc Giuđê. Thời đế quốc Rôma chiếm giữ (từ năm 63 trước Công nguyên do Pompey chiếm lĩnh), nhân viên thuế vụ Matthêu thu thuế của người Do Thái cho Herod Antipas, tổng trấn Galilê. Phòng thu thuế của ngài đặt tại Capernaum. Người Do Thái trở nên giàu có theo kiểu đó đã bị khinh miệt và bị coi là phường tội lỗi. Tuy nhiên, là nhân viên thu thuế, Thánh Matthêu biết tiếng Aram và tiếng Hy Lạp.
Sinh nhật của Tông đồ Matthêu chịu tử đạo tại Ethiopia khi đang rao giảng. Phúc Âm do ngài viết bằng tiếng Do Thái, được phát hiện trong thời Hoàng đế Zeno, cùng với thánh tích của Tông đồ Barnabas (theo sách “Tử đạo Rôma”). Kiệt tác của danh họa Caravaggio miêu tả cảnh Chúa Giêsu kêu gọi nhân viên thuế vụ Matthêu, khi ông đang ngồi ở bàn thu thuế, và ông bỏ việc mà đi theo Chúa Giêsu ngay (Mt 9:9; Mc 2:14; Lc 5:27).
Thánh sử Luca và Mác-cô gọi Thánh Matthêu là Lêvi, nhưng Thánh Matthêu gọi mình bằng tên riêng. Tương tự, Thánh Matthêu không minh nhiên nói tới bữa ăn tối của Chúa Giêsu tại nhà mình, còn Thánh Luca và Thánh Mác-cô nói rõ là nhà của ông Lêvi.
Với người Israel, việc một người có hai tên là điều bình thường to have two names: Saolê được gọi là Phaolô, Tôma được gọi là Điđymô,… Hoặc người Do Thái cũng có hai tên: Simon được gọi là Kê-pha, Giuse được gọi là Caipha. Cũng vậy, Matthêu cũng được gọi là Lêvi. Có điều hay là Thánh Matthêu không ngại khi nhận mình là người tội lỗi, không giấu giếm sơ yếu lý lịch hoặc xuất xứ của mình.
Biểu tượng của Thánh sử Matthêu là hình người hoặc thiên thần – biểu tượng của Thánh sử Mác-cô là sư tử, biểu tượng của Thánh sử Luca là con bò, biểu tượng của Thánh sử Gioan là đại bàng.
Thánh Giêrônimô nói: “Các thánh sữ khác vì tôn trọng Thánh Matthêu nên đã không gọi ngài bằng tên thường dùng, mà gọi là Lêvi. Chính Thánh Matthêu tự nhận mình là Matthêu và người thu thuế. Đó là để người đọc thấy rằng đừng thất vọng với ơn cứu độ, hãy nhìn người thu thuế trở thành Tông đồ của Chúa”.
Chân phước Rabanus Maurus nhận thấy ý nghĩa thần bí với hai tên Mattheu và Levi: “Matthêu nghĩa là người tìm kiếm lợi ích trần tục. Chúa Giêsu nhìn Matthêu với ánh mắt đầy lòng thương xót. Vì tên Matthêu nghĩa là ‘được trao ban’, còn tên Levi nghĩa là ‘bị lấy đi’. Hối nhân được đưa ra khỏi vùng tội lỗi, và ơn Chúa được trao ban cho Giáo hội”.
Lạy Thánh Matthêu, xin nguyện giúp cầu thay, và xin giúp chúng con không ngừng hoán cải để xứng đáng làm con cái của Thiên Chúa. Amen.
TRẦM THIÊN THU
